November 30, 2024
Trong tập 2 của chương trình Hidden Champions Mùa 3, host Huyền Châu đã trò chuyện cùng Tiến sĩ Đào Lê Na, một chuyên gia hàng đầu trong lĩnh vực điện ảnh cải biên và phê bình văn học. Với tuyên bố sắc sảo: “Điện ảnh không bao giờ là sự minh họa cho văn chương,” cô mang đến một góc nhìn mới về sự sáng tạo độc lập trong nghệ thuật chuyển thể, đồng thời giải thích những thách thức trong ngành điện ảnh Việt Nam.
Việt Nam vẫn chưa có lý thuyết cải biên.
Cải biên là quá trình sáng tạo, chuyển đổi một tác phẩm từ hình thức nghệ thuật này sang hình thức nghệ thuật khác. Ví dụ phổ biến nhất là chuyển thể từ tác phẩm văn học thành phim điện ảnh. Nhưng cải biên không chỉ là sự minh họa lại câu chuyện gốc mà phải tái tạo ý nghĩa, làm mới cảm xúc và truyền tải góc nhìn độc lập.
Tại Việt Nam, cải biên thường bị hiểu nhầm là sao chép hay minh họa nguyên tác. Điều này giới hạn sự sáng tạo của đạo diễn và biên kịch. Theo Tiến sĩ Đào Lê Na, điện ảnh cải biên không chỉ kể lại câu chuyện cũ mà phải biến nó thành một thực thể nghệ thuật độc lập với đời sống và tinh thần riêng.
Tiến sĩ Đào Lê Na là một chuyên gia uy tín trong lĩnh vực phê bình văn học và điện ảnh cải biên. Với nền tảng học vấn vững chắc, cô đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng. Cô tốt nghiệp thạc sĩ Quản lý Nghệ thuật tại Đài Loan, đạt học vị tiến sĩ Lý luận văn học tại Đại học Quốc gia TP.HCM. Hiện cô đang là Trưởng bộ môn Sáng tác và Phê bình Sân khấu – Điện ảnh tại Khoa Văn học, trường ĐHKHXH & NV Hồ Chí Minh.
Cô đã xuất bản nhiều công trình quan trọng như “Chân trời của hình ảnh” và “Giáo trình Kỹ thuật viết kịch bản điện ảnh”. Cô cũng sáng lập các dự án nghệ thuật cộng đồng như YUME và FY Film Fest, đồng thời đạo diễn vở cải lương thể nghiệm “Đợi Kiều”, mở ra hướng đi mới cho sân khấu đương đại. Host Huyền Châu đã khám phá những giá trị của Tiến sĩ Đào Lê Na thông qua các công trình nghiên cứu và đóng góp của cô cho nghệ thuật cải biên. Cô không chỉ đại diện cho trí tuệ mà còn là một hình mẫu “người hùng thầm lặng” với mong muốn lan tỏa tri thức cho cộng đồng.
Tiến sĩ Đào Lê Na chia sẻ rằng, điện ảnh cải biên không bao giờ là minh họa cho văn chương.
Tiến sĩ Đào Lê Na chia sẻ với chương trình Hidden Champions rằng cải biên không chỉ là việc “chuyển đổi ngôn ngữ” từ văn học sang điện ảnh. Với cô, điện ảnh cải biên cần được xem là một quá trình sáng tạo đầy thử thách, nơi mà người làm phim không chỉ tái hiện nội dung mà còn truyền tải tinh thần và ý nghĩa của nguyên tác theo cách mới.
Cô nhấn mạnh, mỗi tác phẩm văn học đều mang trong mình một hệ giá trị riêng, nhưng khi được chuyển thể thành phim, nó cần phải sống trong một môi trường nghệ thuật khác. Điện ảnh là một ngôn ngữ độc lập, có sức mạnh biểu đạt riêng thông qua hình ảnh, âm thanh và nhịp điệu kể chuyện. Vì vậy, một tác phẩm cải biên thành công là khi nó không chỉ kể lại câu chuyện mà còn làm giàu thêm cho khán giả bằng những cảm xúc và suy ngẫm mới mẻ.
Một trong những hiểu lầm lớn nhất mà công chúng thường mắc phải là mong đợi tác phẩm cải biên phải “giống hệt” nguyên tác văn học. Tuy nhiên, như Tiến sĩ Đào Lê Na đã giải thích, điện ảnh và văn học là hai lĩnh vực nghệ thuật hoàn toàn khác nhau. Mỗi loại hình có đặc điểm riêng về cách biểu đạt cảm xúc, cấu trúc và phương pháp truyền tải thông điệp.
Cô đưa ra ví dụ rằng một tác phẩm văn học có thể đi sâu vào nội tâm nhân vật qua lời kể dài dòng, chi tiết. Nhưng điện ảnh lại cần cô đọng nội dung này qua những hình ảnh và hành động có khả năng gây ấn tượng mạnh mẽ. Do đó, đạo diễn và biên kịch phải rất khéo léo trong việc chọn lọc và chuyển đổi nội dung sao cho vừa giữ được tinh thần của nguyên tác, vừa mang lại sự độc lập cho tác phẩm mới.
Tại Việt Nam, nghệ thuật cải biên đang đối mặt với nhiều thách thức lớn. Đầu tiên là sự thiếu hụt lý thuyết bài bản về cải biên trong ngành điện ảnh. Những người làm phim phần lớn dựa vào kinh nghiệm cá nhân mà chưa có một hệ thống phương pháp rõ ràng để áp dụng. Điều này không chỉ khiến việc chuyển thể trở nên khó khăn hơn mà còn dễ dẫn đến sự lệch lạc trong cách nhìn nhận của công chúng về giá trị thật sự của cải biên.
Ngoài ra, áp lực từ khán giả là một yếu tố lớn. Khán giả Việt Nam thường yêu cầu tác phẩm chuyển thể phải bám sát nguyên tác, điều này vô tình bó buộc sự sáng tạo của đạo diễn và biên kịch. Những người làm phim không chỉ phải đối mặt với áp lực giữ gìn “sự trung thành” với nguyên tác, mà còn phải đáp ứng kỳ vọng cao về chất lượng nghệ thuật và khả năng giải trí của bộ phim.
Tương lai về cải biên ở Việt Nam có thể mở rộng, nhưng cũng còn nhiều thách thức.
Một đạo diễn hay biên kịch làm việc trong lĩnh vực cải biên cần phải trở thành “những nghệ sĩ đa năng.” Họ không chỉ hiểu rõ ý nghĩa sâu sắc của nguyên tác, mà còn phải có khả năng chuyển hóa nội dung này sang một hình thức nghệ thuật hoàn toàn mới. Tiến sĩ Đào Lê Na nhấn mạnh rằng đây không phải là một công việc dễ dàng mà đòi hỏi sự tinh tế, sáng tạo và cả lòng can đảm để vượt qua các rào cản.
Đạo diễn không chỉ tái hiện câu chuyện mà còn phải tái sinh tác phẩm. Đó là việc tạo ra một góc nhìn mới, một cảm nhận mới mà nguyên tác chưa từng chạm tới. Biên kịch, mặt khác, phải tìm cách đơn giản hóa nhưng không làm mất đi chiều sâu của nội dung, đồng thời tạo ra những tình tiết phù hợp với ngôn ngữ điện ảnh.
Cải biên không phải là điều xa lạ trên thế giới. Nhiều bộ phim kinh điển đã được chuyển thể thành công từ văn học, ví dụ như The Great Gatsby, The Godfather, hay Life of Pi. Những tác phẩm này thành công không phải vì trung thành tuyệt đối với nguyên tác, mà vì chúng mang lại một góc nhìn hoàn toàn mới, độc đáo và gây xúc động mạnh mẽ cho khán giả.
Việt Nam có thể học hỏi từ những ví dụ này để phát triển lĩnh vực cải biên. Tiến sĩ Đào Lê Na tin rằng, nếu có sự đầu tư bài bản vào nghiên cứu và đào tạo về cải biên, chúng ta sẽ không chỉ chuyển thể tốt hơn các tác phẩm văn học mà còn góp phần xây dựng một nền điện ảnh độc lập, sáng tạo và giàu bản sắc.
Cải biên không chỉ đơn thuần là tái hiện lại một câu chuyện. Nó là hành trình tái sinh ý nghĩa, nơi đạo diễn và biên kịch phải vượt qua những rào cản để tạo nên những tác phẩm độc lập, sáng tạo. Qua chia sẻ của Tiến sĩ Đào Lê Na, chúng ta hiểu rõ hơn về những cơ hội và thách thức của cải biên tại Việt Nam, đồng thời nhìn thấy tiềm năng to lớn của lĩnh vực này trong việc phát triển nền điện ảnh quốc gia.
